Moderne kwakzalverij

In een recente uitspraak van het Hof Amsterdam oordeelde het Hof dat een dame de door haar bestelde geneesmiddelen niet hoefde te betalen, nu er sprake was van kwakzalverij (al gebruikte het hof dat woord niet). Een 71-jarige vrouw nam deel aan een door Comfort Reizenclub georganiseerde dagtocht. Het was geen dure reis, maar de deelnemers mochten – zo blijkt uit een folder – veel verwachten: ze zouden vervoerd worden in een luxe touringcar naar een zaal in een historisch dorpje langs de Linge met karakteristieke boerderijen en een veertiende-eeuwse kerk. De deelnemers konden daar rekenen op een broodmaaltijd met een kop koffie, gratis bingo, prachtige cadeaus, live muziek, een leuke presentatie en een superverloting.

Eenmaal aangekomen in het historische dorpje aan de Linge, werden de deelnemers een zaal binnengeleid. Daar werd een presentatie gehouden over de heilzame werking van een door Comfort Reizenclub ten verkoop aangeboden paardenmelkproduct. De gastheer betoogde gedurende enkele uren dat paardenmelk al eeuwenlang bekend stond als een natuurproduct met geneeskrachtige eigenschappen en dat onder meer huidaandoeningen, reumatische aandoeningen, maag- en darmklachten, leveraandoeningen, stoornissen aan het hart en in de bloedsomloop en depressies door het gebruik van paardenmelk tegen konden worden gegaan. Hij wekte de indruk dat hij over kennis op het gebied van voedingsmiddelen beschikte. Tijdens de presentatie werden de zaaldeuren dicht gedaan, werd er geen eten of drinken verstrekt en werden de deelnemers aangespoord om te luisteren.

Na afloop van de presentatie heeft de 71-jarige vrouw voor ruim € 3.000,- (incl. rente) aan producten besteld; zij leed aan spataderen en ook hier zou het product tegen helpen. De vrouw kreeg de producten direct mee naar huis maar heeft niet het gehele aankoopbedrag betaald. Dat wordt dan ook in rechte van de vrouw gevorderd (door Creditline aan wie de vordering is gecedeerd door Comfort Reizenclub).

Het hof hecht veel waarde aan het feit dat er in het geheel geen realistische kans bestaat dat de paardenmelkproducten een gunstig effect zouden hebben op de spataderen van de vrouw en dat de vrouw feitelijk naar de presentatie is gelokt. Gelet op het hoge aankoopbedrag had Comfort Reizenclub de vrouw van de aankoop moeten weerhouden. Door dat niet te doen heeft de onderneming misbruik van omstandigheden gemaakt. Creditline kan dan ook geen aanspraak maken op het aankoopbedrag.

Kunnen we uit deze uitspraak concluderen dat wanneer men een duur alternatief geneesmiddel c.q. een dure alternatieve behandeling koopt die achteraf niet blijkt te werken, er niet betaald hoeft te worden? Een zo duidelijk beeld schetst de rechtspraak niet, zo blijkt ook uit een uitspraak van Rechtbank Zwolle-Lelystad van 9 februari 2011. Een vrouw neemt zelf contact op met een behandelaar die werkt volgens het zogenaamde Orkisol-concept. De dame wilde zowel zichzelf als haar kat onder behandeling stellen. Haar kat voor een gezwel aan diens pootje en zichzelf in verband met fysieke klachten, allergieën, depressieve gevoelens, een eetverslaving, een geheugen- en concentratiestoornis, spataderen en nog een aantal andere zaken. De verwachting was dat zowel de vrouw als de kat drie maanden na de behandeling klachtenvrij zouden zijn. In totaal kostte de behandeling € 16.200,-. De vrouw is behandeld, al wordt niet duidelijk wat die behandeling exact inhield: er zijn lijnen met elkaar verbonden, de door de dame gekozen pakketten zijn met elkaar geconnect en er zijn negatieve gevoelens verwijderd en positieve gevoelens geïntegreerd. Ook heeft gedurende enkele uren handoplegging plaatsgevonden. De rechtbank overweegt dan:

‘Het gaat hier aldus naar het oordeel van de rechtbank om handelen dan wel verlenen van raad en bijstand in relatie tot de gezondheidstoestand van mens en dier dat niet gefundeerd is op logische dan wel empirisch houdbare hypothesen en theorieën, dat actief onder het publiek wordt verspreid, zonder dat toetsing op effectiviteit en veiligheid heeft plaatsgevonden; vergelijk de wijze waarop kwakzalverij pleegt te worden gedefinieerd. Met deze vaststelling is overigens niet per definitie gegeven dat sprake is van onrechtmatige daad, bedrog, misbruik van omstandigheden, c.q. wanprestatie (…).’

Omdat de behandelaar in het onderhavige geval garantie had gegeven – en er bij zowel de vrouw als de kat geen verbeteringen zijn opgetreden; de dierenarts heeft de kat zelfs drie maanden na de behandeling in laten slapen – kan de behandelaar geen aanspraak maken op het in rekening gebrachte bedrag. De rechtbank behandelt de vrouw coulant: zij heeft aan (lang) niet alle garantievoorwaarden voldaan, maar dat wordt haar op basis van redelijkheid en billijkheid niet aangerekend. Door de garantiebepalingen toe te passen komt de rechtbank niet toe aan de vraag of sprake is geweest van onrechtmatig handelen, bedrog, misbruik van omstandigheden of wanprestatie.

Ook deze uitspraak geeft geen sluitend antwoord op de vraag of slachtoffers van kwakzalverij de rekening van de door hen geraadpleegde kwakzalver niet hoeven te betalen. Wellicht heeft dit ook te maken met het feit dat niet altijd duidelijk is wanneer sprake is van kwakzalverij. Kwakzalvers trekken niet meer rond door het land en helpen hun patiënten niet meer midden op straat zoals Jan Steen op zijn 17e-eeuwse schilderij zo karakteristiek uitbeeldde. De moderne kwakzalverij is goed georganiseerd en maakt gebruik van contracten en garantiebepalingen. In ieder geval blijkt uit het voorgaande dat slachtoffers wel op sympathie van de rechter kunnen rekenen.

Jan Steen, De Kwakzalver (bron: Schilderijen.nu)