Aansprakelijkheidsbeperking gepasseerd
Cornelis Klepper
Wanneer iemand schade lijdt die een contractpartij veroorzaakte, zal die contractpartij veelal aansprakelijk worden gesteld. Het is frustrerend als die partij vervolgens een beroep doet op een overeengekomen beperking of uitsluiting van aansprakelijkheid. Onder bijzondere omstandigheden kan die aansprakelijkheidsbeperking echter door de rechter buiten toepassing worden gelaten. De veroorzaker van de schade is dan toch volledig aansprakelijk. In deze blog laat ik zien wanneer ruimte bestaat om die uitzondering toe te passen.
Waarom een aansprakelijkheidsbeperking?
Iedere ondernemer loopt bij het uitvoeren van een opdracht het risico om aansprakelijk gesteld te worden voor schade die hij veroorzaakt. Soms zit er een groot verschil tussen enerzijds de geringe potentiële winst en anderzijds de aanzienlijke potentiële schade. Transportondernemers, ICT-specialisten en bouwpartijen hebben veel met die situatie te maken. Daarom beperken zij hun aansprakelijkheid vaak in (gestandaardiseerde) algemene voorwaarden. Bekende voorbeelden van exoneratiebedingen in bouwcontracten zijn bijvoorbeeld de artikelen 14, 15 en 16 DNR 2011, par. 12 UAV 2012 en artikel 16 RVOI 2001. Een exoneratiebeding dat vaak voorkomt is de beperking van aansprakelijkheid tot de omvang van de opdracht. Daarmee wordt het evenwicht tussen winst en schadeplichtigheid hersteld.
Wanneer de opdrachtnemer het te bont maakt en de gevolgen groot zijn, kan de rechter de aansprakelijkheidsbeperking buiten toepassing laten.
Wanneer toch volledig aansprakelijk?
De wet bepaalt dat een tussen partijen gemaakte afspraak niet van toepassing is voor zover dat volgens de redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is (zie artikel 6:248 lid 2 BW). Die regel geldt ook voor aansprakelijkheidsbeperkingen. Wanneer verzetten de redelijkheid en billijkheid zich tegen een beroep op een exoneratiebeding? In ieder geval wanneer sprake is van opzet of bewuste roekeloosheid bij de opdrachtnemer. Volgens de Hoge Raad moeten echter ook de overige omstandigheden worden meegewogen.
Belangrijke omstandigheden bij een beroep op een exoneratiebeding zijn:
de mate van schuld;
de bekendheid van de wanprestatie bij de opdrachtnemer;
de aard en ernst van de betrokken belangen;
de aard en inhoud van de overeenkomst waarin het beding staat;
de maatschappelijke positie van partijen;
de onderlinge verhouding tussen partijen;
de manier waarop het beding tot stand is gekomen;
de mate waarin de wederpartij zich bewust was van de strekking van het beding;
de verhouding tussen de omvang van de schade en de omvang van de beperkte aansprakelijkheid;
Een voorbeeld
Hoe de bovenstaande punten in de praktijk worden gewaardeerd en toegepast blijkt goed uit het arrest van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 2 december 2014 (ECLI:NL:GHARL:2014:9385). In die bouwzaak ging het om een onderaannemer die voor een 11-tal woningen de gehele bovenbouw zou ontwerpen en leveren. Een onderdeel van het ontwerp bleek gebrekkig: de gootrekken van de woningen bogen door. De hoofdaannemer stelde de onderaannemer aansprakelijk. De onderaannemer beriep zich op de beperking van aansprakelijkheid in haar algemene voorwaarden.
Het hof oordeelt dat de onderaannemer ernstig verwijtbaar heeft gehandeld en laat de aansprakelijkheidsbeperking op grond van de redelijkheid en billijkheid buiten toepassing. Waarom? Belangrijke omstandigheden waren volgens het hof:
de onderaannemer was juist vanwege haar specifieke deskundigheid op het betreffende gebied ingeschakeld;
de onderaannemer had zelf de constructie in detailtekeningen uitgewerkt en berekend, van de gootrekken was echter geen sterkteberekening gemaakt;
de constructie van de gootrekken was niet sterk genoeg;
de onderaannemer heeft niet tijdig en volledig gevolg gegeven aan de sommatie van de hoofdaannemer om de gootrekken te herstellen;
de kosten voor herstel zijn in verhouding tot de aanneemsom aanzienlijk.
Het gevolg van dit oordeel van het hof was dat de onderaannemer toch aansprakelijk was voor de volledige schade.
Conclusie: een beroep op aansprakelijkheidsbeperking hoeft u niet zonder meer te accepteren
Partijen kunnen contractueel afspreken dat de aansprakelijkheid wordt beperkt of uitgesloten. Normaal gesproken kan een opdrachtnemer een beroep doen op een dergelijk exoneratiebeding wanneer schade ontstaat. Wanneer de opdrachtnemer het te bont maakt en de gevolgen groot zijn, kan de rechter de aansprakelijkheidsbeperking buiten toepassing laten. In dat geval resteert een volledige schadevergoedingsplicht. De les voor opdrachtgevers: een beroep op een aansprakelijkheidsbeperking hoeft u niet zonder meer te accepteren. De les voor opdrachtnemers: een uitsluiting of beperking maakt u niet onaantastbaar.
