Echtscheiding en de agrarische onderneming

Boer Hidde en zijn vrouw Pia runnen al jaren een melkveebedrijf. De relatie tussen Hidde en Pia hapert, maar een echtscheiding durven zij niet aan omdat deze wellicht het einde van het bedrijf inluidt. Het is voor Hidde ondenkbaar om te stoppen met boeren en Pia wil hem zijn boerderij ook niet ontnemen maar heeft wel een budget nodig om zelf van te leven, wanneer zij de boerderij verlaat. U bent hun financieel adviseur en ze komen bij u voor advies.

Er bestaat geen pasklaar stappenplan voor een boerenechtpaar dat wenst te gaan scheiden, waarbij de voortgang van het boerenbedrijf zoveel mogelijk gewaarborgd dient te worden. Om mensen in een dergelijke situatie echter goed te kunnen adviseren is het belangrijk om de basisprincipes bij een echtscheiding waarmee ook zakelijke belangen gemoeid zijn, helder voor ogen te hebben. 

Getrouwd in gemeenschap van goederen

Wanneer Hidde en Pia in gemeenschap van goederen getrouwd zijn, zijn zij beiden voor de helft eigenaar van de boerderij en hebben zij bij de scheiding beiden recht op de helft van de waarde van de onderneming. Mocht Pia haar deel opeisen, dan zal dat er waarschijnlijk toe leiden dat de boerderij moet worden verkocht.

Vaak worden boerderijen gedreven in de vorm van een maatschap, met onderliggende maatschapsakte. Daarin is veelal een specifieke regeling opgenomen met betrekking tot de wijze waarop, bij ontvlechting van de maatschap, de waardering moet plaatsvinden. Dit is zonder uitzondering een waarderingsmethode die gericht is op het voortbestaan van de onderneming. De waardering op grond van deze akte pakt veelal veel lager uit dan de onderhandse vrije verkoopwaarde van de agrarische onderneming. Wanneer sprake is van een echtscheiding, kan dit Hidde echter niet baten. Zowel zijn aandeel in de waarde van de onderneming (groot op basis van de akte) als dat van Pia (klein op grond van de akte) valt in de gemeenschap van goederen. Uitgangspunt is dus afrekening van de onderhandse vrije verkoopwaarde, zeker als Hidde al wat op leeftijd is en er geen bedrijfsopvolger in beeld is.

Mogelijkheden Pia

Uiteraard kan Pia altijd genoegen nemen met minder en dat gebeurt ook wel in de praktijk. Een veel gemaakte afspraak is dat alsnog met Pia wordt afgerekend alsof de maatschapsakte leidend was. Daarbij wordt dan vaak een anti-speculatiebeding opgenomen: als Hidde alsnog binnen een overeen te komen aantal jaren de onderneming verkoopt, kan Pia alsnog aanspraak maken op de helft van de meerwaarde bij verkoop. Maar als Pia niet van wijken wil weten, kan de situatie voor Hidde erg lastig zijn en is niet zelden verkoop van de boerderij het gevolg.

Huwelijkse voorwaarden

Wanneer u te maken heeft met een situatie waarin uw cliënt, die een boerderij heeft, gaat trouwen, of gewoon een goed huwelijk heeft, dan is het van belang om hem op het voorgaande te wijzen. Als u voor hem een maatschapsakte opstelt, is het van belang dat u uw cliënt op de hoogte stelt van het feit dat de maatschapsakte hem uiteindelijk in veel gevallen niet gaat redden, mocht hij gaan scheiden. De oplossing voor deze situatie is immers het tijdig maken van huwelijkse voorwaarden, met daarin een finaal verrekenbeding bij echtscheiding. Daarin kan bijvoorbeeld worden opgenomen dat de waarde van de onderneming bij de echtscheiding niet wordt betrokken in de afrekening. Ook is mogelijk om in de huwelijkse voorwaarden de specifieke afspraken over de wijze waarop de boerderij moet worden gewaardeerd, over te nemen in de huwelijkse voorwaarden. Op dat moment is sprake van harde afspraken, die bij echtscheiding onverkort overeind blijven.